Νομικό και κανονιστικό πλαίσιο
Σύμφωνα με το άρθρο 59(1)(α) των περί της Παρεμπόδισης και Καταπολέμησης της Νομιμοποίησης Εσόδων από Παράνομες Δραστηριότητες Νόμων του 2007 έως 2018 (‘ο Νόμος’), η Κεντρική Τράπεζα της Κύπρου (‘ΚΤΚ”) είναι η αρμόδια εποπτική αρχή για την εφαρμογή των προνοιών της νομοθεσίας σε σχέση με χρηματοοικονομικές δραστηριότητες για εποπτευόμενα από την ΚΤΚ πρόσωπα, τα οποία περιλαμβάνουν τα πιστωτικά ιδρύματα, τα ιδρύματα πληρωμών και ηλεκτρονικού χρήματος, τα ανταλλακτήρια συναλλάγματος, leasing και τις εταιρείες εξαγοράς πιστώσεων. Σημειώνεται ότι, με τον τροποποιητικό Νόμο 13 (I) του 2018 ο οποίος τέθηκε σε ισχύ στις 3 Απριλίου 2018, έχουν ενσωματωθεί στην κυπριακή νομοθεσία οι πρόνοιες της Οδηγίας ΕΕ 2015/849 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 20ης Μαΐου 2015 σχετικά με την πρόληψη της χρήσης του χρηματοπιστωτικού συστήματος για τη νομιμοποίηση εσόδων από παράνομες δραστηριότητες και τη χρηματοδότηση της τρομοκρατίας.
Η πέμπτη έκδοση της Οδηγίας της ΚΤΚ για την Παρεμπόδιση του Ξεπλύματος Παράνομου Χρήματος και Χρηματοδότησης της Τρομοκρατίας (“η Οδηγία”), αντικατέστησε την προηγούμενη τέταρτη έκδοση του Δεκεμβρίου 2013 ως επίσης και τις τροποποιήσεις στην τέταρτη έκδοση του Απριλίου 2016 και Ιουλίου 2017. Η Οδηγία αναφέρεται αναλυτικά στον τρόπο εφαρμογής των διαφόρων διατάξεων του Νόμου. Η ΚΤΚ έχει επίσης εκδώσει κατευθυντήριες γραμμές επί βασικών θεματικών ενοτήτων όπως είναι οι διαδικασίες προσδιορισμού ταυτότητας και τα μέτρα δέουσας επιμέλειας ως προς τους πελάτες, η συνεχής παρακολούθηση των λογαριασμών και των συναλλαγών, τα πολιτικώς εκτεθειμένα πρόσωπα, φορολογικά αδικήματα τα οποία αποτελούν γενεσιουργό αδίκημα για σκοπούς ξεπλύματος παράνομου χρήματος και χρηματοδότησης της τρομοκρατίας και τα συστήματα διαχείρισης των σχετικών κινδύνων.
Επίσης, η ΚΤΚ προετοιμάζει την έκδοση παρόμοιων Οδηγιών προς άλλα είδη εποπτευόμενων προσώπων και άλλη θεματολογία. Όλες οι Οδηγίες θα δημοσιευτούν στην ιστοσελίδα της ΚΤΚ.
Κατά την εποπτεία, παρακολούθηση και αξιολόγηση της εφαρμογής των απαιτήσεων του Νόμου και της Οδηγίας, η ΚΤΚ βασίζεται επίσης στις αξιολογήσεις, αποφάσεις και συστάσεις οργανισμών όπως είναι η Ευρωπαϊκή Αρχή Τραπεζών, η Financial Action Task Force (FATF), η Επιτροπή Moneyval του Συμβουλίου της Ευρώπης, η Ευρωπαϊκή Αρχή Τραπεζών, το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο και η Παγκόσμια Τράπεζα, ενώ για την ετοιμασία κατευθυντήριων γραμμών προς τα εποπτευόμενα ιδρύματα λαμβάνονται υπόψη η τυπολογία, οι σύγχρονες τάσεις και οι κίνδυνοι χρησιμοποίησης του χρηματοπιστωτικού συστήματος για σκοπούς ξεπλύματος παράνομου χρήματος και χρηματοδότησης της τρομοκρατίας, καθώς και βέλτιστες πρακτικές που προάγονται διεθνώς για την παρεμπόδιση και καταπολέμηση του φαινομένου αυτού. Κεντρικό σημείο αναφοράς για το εποπτικό πλαίσιο αποτελούν τόσο η Υπερεθνική Αξιολόγηση Κινδύνων στην οποία προβαίνει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή όσο και η Εθνική Αξιολόγηση Κινδύνων που εκπονείται από τις κυπριακές αρχές υπό την αιγίδα της Συμβουλευτικής Αρχής.
Στις 19 Ιουνίου 2018 δημοσιεύθηκε στην επίσημη εφημερίδα της ΕΕ η Οδηγία 2018/843, οι πρόνοιες της οποίας θα πρέπει να μεταφερθούν σε εθνικό νομικό δίκαιο μέσα σε 18 μήνες από τη δημοσίευση της Οδηγίας αυτής.
Εποπτεία και συμμόρφωση των εποπτευόμενων προσώπων
Το πλαίσιο εποπτείας της ΚΤΚ για την παρεμπόδιση του ξεπλύματος παράνομου χρήματος και της χρηματοδότησης της τρομοκρατίας, εκτός από την έκδοση οδηγιών δυνάμει του άρθρου 59(4) του Νόμου, εγκυκλίων και κατευθυντήριων γραμμών, περιλαμβάνει την υποβολή προληπτικών καταστάσεων και εκθέσεων από τα εποπτευόμενα ιδρύματα σε προκαθορισμένα χρονικά διαστήματα και περιόδους αναφοράς. Αυτές οι πληροφορίες τροφοδοτούν τα εξ’ αποστάσεως εποπτείας εργαλεία τα οποία χρησιμοποιούνται από την ΚΤΚ για την ενίσχυση και βελτίωση της εποπτείας με βάση την εκτίμηση κινδύνων και στον καταρτισμό των απαραίτητων προγραμμάτων δράσης, συμπεριλαμβανομένων των επιτόπιων ελέγχων. Οι επιτόπιοι έλεγχοι αποτελούν κεντρικό πυλώνα του εποπτικού πλαισίου της ΚΤΚ, επιτρέποντας την εκτίμηση και αξιολόγηση του επιπέδου της συμμόρφωσης από μέρους των εποπτευόμενων ιδρυμάτων με τις νομοθετικές και εποπτικές υποχρεώσεις τους για την υιοθέτηση και εφαρμογή κατάλληλης πολιτικής και κατάλληλων συστημάτων και διαδικασιών. Είναι, δε, είτε θεματικοί ή εξειδικευμένοι είτε πλήρους εύρους, αναλόγως του θέματος και έκτασης του ελέγχου και δυνατόν να ενισχύονται με τη συνδρομή ελεγκτικών οίκων οι οποίοι επιλέγονται μέσω της προβλεπόμενης διαδικασίας προσφορών.
Η ΚΤΚ δύναται να λάβει διορθωτικά μέτρα σε περίπτωση που εποπτευόμενο πρόσωπο αδυνατεί να συμμορφωθεί με το Νόμο και την Οδηγία, τα οποία, βάσει του άρθρου 59(6) του Νόμου και μεταξύ άλλων, περιλαμβάνουν την επιβολή χρηματικού προστίμου, την τροποποίηση, αναστολή ή ανάκληση της άδειας λειτουργίας εποπτευόμενου προσώπου και την παύση ή απομάκρυνση από τη θέση του οποιουδήποτε συμβούλου, διευθυντή ή αξιωματούχου, περιλαμβανομένων του Λειτουργού Συμμόρφωσης και των επικεφαλής των Μονάδων Εσωτερικού Ελέγχου και Κανονιστικής Συμμόρφωσης. Η ΚΤΚ δυνάμει του άρθρου 59(6Α) του Νόμου να δημοσιοποιήσει τα λαμβανόμενα μέτρα. Επιπρόσθετα, η ΚΤΚ δύναται να λάβει διορθωτικά μέτρα δυνάμει του άρθρου 41(Δ) του περί Εργασιών Πιστωτικών Ιδρυμάτων Νόμου 66(Ι) του 1997 ως έχει μεταγενέστερα τροποποιηθεί.
Στοχευόμενες οικονομικές κυρώσεις
Τον Απρίλιο του 2016, ψηφίστηκε ο Νόμος που Προβλέπει για την Εφαρμογή των Διατάξεων των Ψηφισμάτων ή Αποφάσεων του Συμβουλίου Ασφαλείας του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών (Κυρώσεις) και των Αποφάσεων και Κανονισμών του Συμβουλίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Περιοριστικά Μέτρα) 58(Ι) του 2016. Σύμφωνα με το νόμο αυτό, η ΚΤΚ είναι αρμόδια για τη συμμόρφωση των εποπτευόμενων προσώπων με τις στοχευμένες οικονομικές κυρώσεις που αποφασίζονται και επιβάλλονται από το Συμβούλιο Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών και την ΕΕ. Με σκοπό τη λήψη συντονισμένων μέτρων και ενεργειών σε αυτό το πλαίσιο, υπάρχει στενή συνεργασία με το Υπουργείο Εξωτερικών και το Υπουργείο Οικονομικών για την ανταλλαγή πληροφοριών και την έγκαιρη διαβίβαση στα εποπτευόμενα πρόσωπα των καταλόγων με τις χώρες ή/και τα πρόσωπα στα οποία επιβάλλονται οι κυρώσεις αυτές, οι οποίες αφορούν κυρίως τη δέσμευση κεφαλαίων και οικονομικών πόρων. Η ΚΤΚ συμμετέχει σε δύο επιτροπές που λειτουργούν υπό την αιγίδα του Υπουργείου Οικονομικών, τη Συμβουλευτική Επιτροπή Οικονομικών Κυρώσεων και τη Μονάδα για την Εφαρμογή των Κυρώσεων στο Χρηματοπιστωτικό Τομέα σε σχέση με τις κυρώσεις του ΣΑ του ΟΗΕ και του Συμβουλίου της ΕΕ.
Χρηματοδότηση της Τρομοκρατίας
Τον Ιούλιο του 2017, η Βουλή των Αντιπροσώπων ψήφισε το Νόμο 94(Ι) που τροποποιεί τον Περί Καταπολέμησης της Τρομοκρατίας Νόμο 110(Ι) του 2010. Ο Νόμος αυτός προνοεί μεταξύ άλλων, για τη δέσμευση κεφαλαίων, χρηματικών περιουσιακών στοιχείων καθορισμένων προσώπων ή οντοτήτων από πρόσωπα εποπτευόμενα σύμφωνα με τον περί της Παρεμπόδισης και Καταπολέμησης της Νομιμοποίησης Εσόδων από Παράνομες Δραστηριότητες Νόμο καθώς και τη σχετική ενημέρωση των εποπτικών αρχών τους αρχών.
Συνεργασία με άλλες εποπτικές αρχές
Η ΚΤΚ συμμετέχει στη δυνάμει του άρθρου 56 των περί της Παρεμπόδισης και Καταπολέμησης της Νομιμοποίησης Εσόδων από Παράνομες Δραστηριότητες Νόμων του 2007 έως 2018 συσταθείσα από το Υπουργικό Συμβούλιο Συμβουλευτική Αρχή Καταπολέμησης Αδικημάτων Νομιμοποίησης Εσόδων από Παράνομες Δραστηριότητες και Χρηματοδότησης της Τρομοκρατίας η οποία, ανάμεσα σε άλλες αρμοδιότητες, ενημερώνει και συμβουλεύει το Υπουργικό Συμβούλιο επί των θεμάτων αυτών, ενώ προάγει διεθνώς την Κυπριακή Δημοκρατία σε ότι αφορά τη συμμόρφωση με τις σχετικές συμβάσεις, ψηφίσματα και αποφάσεις διεθνών οργανισμών. Επίσης, η ΚΤΚ προεδρεύει της Ειδικής Τεχνικής Επιτροπής των Εποπτικών Αρχών του Χρηματοοικονομικού Τομέα της Κύπρου και παρίσταται στις συνεδρίες της ολομέλειας της Επιτροπής Moneyval του Συμβουλίου της Ευρώπης, στην Επιτροπή Ειδικών για την Πρόληψη του Ξεπλύματος Παράνομου Χρήματος και της Χρηματοδότησης της Τρομοκρατίας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και στην Υπο-Επιτροπή για την Παρεμπόδιση του Ξεπλύματος Παράνομου Χρήματος της Κοινής Επιτροπής των ευρωπαϊκών εποπτικών αρχών EBA, ESMA και EIOPA. Επίσης, συμμετέχει σε επιτροπές υπό την αιγίδα του Υπουργείου Οικονομικών σε σχέση με την εφαρμογή των κυρώσεων του Συμβουλίου Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών και της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Αξιολόγηση της συμμόρφωσης της Κύπρου από την ΕΕ και διεθνείς οργανισμούς
Το ρυθμιστικό και εποπτικό πλαίσιο της Κύπρου για την παρεμπόδιση του ξεπλύματος παράνομου χρήματος και της χρηματοδότησης της τρομοκρατίας υπόκειται στις διαδικασίες αξιολόγησης της Επιτροπής Moneyval του Συμβουλίου της Ευρώπης.
Πέραν τούτου, τον Μάρτιο 2013 κατόπιν σχετικού αιτήματος του Προέδρου του Eurogroup το τραπεζικό σύστημα της Κύπρου υποβλήθηκε σε ειδική αξιολόγηση από την Επιτροπή Moneyval και τον ελεγκτικό οίκο Deloitte Ιταλίας αναφορικά με την αποτελεσματικότητα των μέτρων δέουσας επιμέλειας που λαμβάνονται από τα πιστωτικά ιδρύματα. Οι σχετικές εκθέσεις παρουσιάστηκαν τον Απρίλιο του 2013 και κατέδειξαν ότι τα βασικά δομικά στοιχεία του πλαισίου της Κύπρου για την παρεμπόδιση του ξεπλύματος παράνομου χρήματος και της χρηματοδότησης της τρομοκρατίας είναι επαρκή και τα αποτρεπτικά μέτρα και οι διαδικασίες στα πιστωτικά ιδρύματα στηρίζονται σε υγιή βάση. Στις 30 Ιουνίου 2013, οι κυπριακές αρχές συμφώνησαν με την Τρόικα, μεταξύ άλλων, σε Σχέδιο Δράσης για την Παρεμπόδιση του Ξεπλύματος Παράνομου Χρήματος και της Χρηματοδότησης της Τρομοκρατίας (Σχέδιο Δράσης AML/CFT), εντός προκαθορισμένου στενού χρονικού πλαισίου, με στόχο την αντιμετώπιση των ευρημάτων από τις αξιολογήσεις της Moneyval και της Deloitte Ιταλίας του 2013. Το εν λόγω Σχέδιο, το οποίο έχει ολοκληρωθεί επιτυχώς προς ικανοποίηση της Τρόικα στη βάση των επικαιροποιήσεων στις οποίες προέβαινε η Τρόικα μέχρι την ολοκλήρωση του οικονομικού προγράμματος το 2016, αποτελεί το παράρτημα 2 του σχετικού Μνημονίου Συναντίληψης.
Στις εργασίες της 49ης Συνεδρίας της Ολομέλειας της Moneyval, η Κύπρος υπέβαλε σχετική έκθεση προόδου η οποία αξιολογήθηκε ως θετική. Έκτοτε, η Κύπρος συνεχίζει να ενημερώνει την ολομέλεια της Moneyval μέσω της διαδικασίας «tour de table» για οποιεσδήποτε εξελίξεις.
Πέμπτος γύρος αξιολόγησης της Κύπρου από την Επιτροπή Moneyval
H Moneyval ολοκλήρωσε τον πέμπτο γύρο αξιολόγησης της Κύπρου το 2019 και δημοσίευσε στις 12 Φεβρουαρίου 2020 την Έκθεση Αμοιβαίας Αξιολόγησης (https://www.coe.int/en/web/moneyval/-/cyprus-should-pursue-money-laundering-from-criminal-proceeds-generated-outside-of-the-country-more-aggressively). Η Έκθεση, η οποία διεξήχθη με βάση την αξιόπιστη μεθοδολογία της Ομάδας Χρηματοοικονομικής Δράσης (Financial Action Task Force – FATF) από ομάδα διεθνών εμπειρογνωμόνων, αντικατοπτρίζει τα μέτρα που έχει υιοθετήσει η Κύπρος για την καταπολέμηση της νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες και της χρηματοδότησης της τρομοκρατίας τα τελευταία χρόνια και προσδιορίζει τομείς στους οποίους απαιτούνται περαιτέρω βελτιώσεις.
Τα μέτρα ΞΠΧ/ΧΤ της Κύπρου έχουν εκτιμηθεί ως αποτελεσματικά σε 3 από τους 11 πυλώνες αποτελεσματικότητας και με μέτρια αποτελεσματικότητα στους υπόλοιπους 8. Όσον αφορά την τεχνική συμμόρφωση, η Κύπρος έχει επιτύχει βαθμολογίες Συμμόρφωσης ή Μεγάλης Συμμόρφωσης στις περισσότερες από τις 40 παραμέτρους με μόνο 2 εν μέρει συμμορφούμενες αξιολογήσεις και καμία αξιολόγηση μη συμμορφούμενη.
Όλοι οι εμπλεκόμενοι φορείς στην καταπολέμηση της νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες και της χρηματοδότησης της τρομοκρατίας έχουν καταδείξει στους αξιολογητές τη δέσμευση για την εφαρμογή ισχυρών πολιτικών για την ενίσχυση του συστήματος της Κύπρου για την καταπολέμηση της νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες και της χρηματοδότησης της τρομοκρατίας. Οι συστάσεις που περιλαμβάνονται στην Έκθεση Αξιολόγησης ευθυγραμμίζονται σε γενικές γραμμές με την πρώτη Εθνική Αξιολόγηση Κινδύνων ΞΠΧ/ΧΤ και το σχετικό Σχέδιο Δράσης και Στρατηγικής που έχουν εγκριθεί από το Υπουργικό Συμβούλιο το Νοέμβριο του 2018 και το Μάρτιο του 2019 αντίστοιχα, καθώς και από όλα τα εμπλεκόμενα μέρη.
Εθνική Αξιολόγηση Κινδύνων που απορρέουν από το ξέπλυμα χρήματος από παράνομες δραστηριότητες και τη χρηματοδότηση της τρομοκρατίας
Στα πλαίσια των προσπαθειών που καταβάλλει η Κυπριακή Δημοκρατία για ενίσχυση του αγώνα κατά της χρησιμοποίησης του ευρύτερου χρηματοπιστωτικού συστήματος για τη νομιμοποίηση εσόδων από παράνομες δραστηριότητες και τη χρηματοδότηση της τρομοκρατίας και ακολουθώντας τις πρόνοιες των διεθνών προτύπων του Financial Action Task Force (FATF) και της σχετικής εθνικής και Ευρωπαϊκής νομοθεσίας δηλ. την ούτω καλούμενη 4η Οδηγία, η οι κυπριακές αρχές συνεργάστηκαν προς διεξαγωγή της αξιολόγησης των σχετικών κινδύνων που αναφύονται σε εθνικό επίπεδο με τη βοήθεια και με βάση τη μεθοδολογία της Διεθνούς Τράπεζας, οι ειδικοί της οποίας παρείχαν την πολύτιμη καθοδήγησή τους. Η άσκηση αυτή επέτρεψε να εντοπιστούν τυχόν ελλείψεις στο κανονιστικό πλαίσιο που εφαρμόζεται σε ό,τι αφορά στην καταπολέμηση του ξεπλύματος παράνομου χρήματος και της χρηματοδότησης της τρομοκρατίας ως επίσης και στην αποτελεσματικότητα των διαδικασιών που ακολουθούνται από όλους τους επηρεαζόμενους φορείς, κυβερνητικούς, εποπτικούς και ιδιωτικούς, με τελικό στόχο τη λήψη διορθωτικών μέτρων.
Η έκθεση της Εθνικής Αξιολόγησης Κινδύνων και το σχέδιο δράσης υποβλήθηκε στο Υπουργικό Συμβούλιο το Δεκέμβριο του 2017 ενώ το απορρέον σχέδιο δράσης τέθηκε σε εφαρμογή από τις αρχές του 2018. Η Εθνική Αξιολόγηση Κινδύνου δημοσιεύθηκε το Νοέμβριο του 2018.
